Επίλογος στην Γλωσσολογική Αναδρομή

από το Νίκο Βλάχο, Φιλόλογο Α.Π.Θ.
Η ελληνική γλώσσα μέσα στη μακραίωνη ιστορία της πέρασε από πολλά σημαντικά στάδια εξέλιξης και η φυσιογνωμία της υπέστη τεράστιες μεταβολές μέσα στο διάβα του χρόνου. Μία από τις σημαντικότερες, αναμφίβολα, περιόδους της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας είναι η ελληνιστική. Μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα Ελληνικά εξαπλώνονται σε μία τεράστια έκταση και μιλιούνται από ένα εθνικά, πολιτισμικά και γλωσσικά ανομοιογενές πλήθος ανθρώπων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες η γλώσσα υφίσταται καθοριστικές μεταβολές, οι οποίες αλλοιώνουν βασικά σημεία του χαρακτήρα της. Διαφοροποιείται, καθώς ομιλείται από τόπο σε τόπο και απλοποιείται, ώστε να γίνει προσιτή σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Οι μεταβολές αυτές ανοίγουν το δρόμο για τη διαμόρφωση της Μεσαιωνικής και της Νεοελληνικής γλώσσας.
Σε αυτές τις γλωσσικές εξελίξεις έρχεται να προβάλει αντίσταση ένα κίνημα αρχαϊστών λογίων, το λεγόμενο κίνημα του αττικισμού. Οι αττικιστές είναι προσκολλημένοι στην «καθαρή» αττική διάλεκτο του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. και αρνούνται να συμβιβαστούν με την απλοποιημένη μορφή της ελληνιστικής Κοινής. Το κίνημα αυτό θέτει για πρώτη φορά το ζήτημα του διαχωρισμού ανάμεσα στη γραπτή επίσημη γλώσσα των μορφωμένων και στην προφορική, ζωντανή γλώσσα του λαού.
Η διγλωσσία αυτή, που εισήχθη πρώτη φορά από τους αττικιστές, θα ταλαιπωρήσει το Ελληνικό γένος για πολλούς αιώνες μετά και θα ανοίξει το δρόμο για την μετέπειτα γλωσσική διαμάχη μεταξύ αρχαϊστών και δημοτικιστών κατά το 18ο αιώνα. Τον αιώνα αυτό ο αναγεννημένος Ελληνισμός αναζητεί την πολιτιστική και εθνική του ταυτότητα που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη μορφή της εθνικής γλώσσας. Οι λόγιοι εκπρόσωποι του νεοελληνικού διαφωτισμού στην προσπάθεια τους να μορφώσουν το λαό και να καταπολεμήσουν το σκοταδισμό και την αμάθεια, αναζητούν το γλωσσικό εργαλείο που θα αποτελέσει το φορέα της εθνικής παιδείας. Σε αυτήν την εποχή τοποθετούνται οι απαρχές του γλωσσικού ζητήματος που, ενώ αρχικά ξεκινά από πολιτιστική και πνευματική βάση, γρήγορα θα λάβει κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις και θα ταλανίσει την Νεοελληνική κοινωνία μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα.